KUJAWSKO POMORSKIE CENTRUM PULMONOLOGII

Historia Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy

Szpital Diakonisek zwany później Szpitalem im. Giese-Rafalskiej powstał ze środków przekazanych testamentem przez Ludwikę Giese z domu Rafalską, w czasie zaboru pruskiego w 1885 r. jako drugi publiczny szpital miejski. Władze miasta przekazały pod budowę plac o powierzchni 1 hektara przy ulicy Seminaryjnej. W szpitalu zorganizowano oddział wewnętrzny i chirurgiczny. Po 17 latach, w 1902 r, obok budynku głównego wybudowano parterowy barak dla 25 łóżkowego oddziału zakaźnego. Ze względu na wzrastającą w mieście liczbę chorych na gruźlicę, rozwiązania te okazały się wkrótce niewystarczające.

Duży napływ chorych powodował ciągłe przepełnienie oddziału zakaźnego mieszczącego się w baraku obok budynku głównego. W 90 łóżkowym szpitalu pracowało 3 lekarzy, 14 sióstr Diakonisek i 2 pielęgniarzy. W 1926 r. leczono 977 chorych, znaczny procent hospitalizowanych wymagał leczenia chirurgicznego.

W 1926 roku wspólnym wysiłkiem inwestycyjnym - szpitala i Magistratu wybudowano w sąsiedztwie budynku głównego drugi, obok zakaźnego, barak. Zorganizowano w nim 30 łóżkowy oddział dla chorych na gruźlicę płuc. W sprawozdaniu z 1926 roku można przeczytać, że wśród chorych zakaźnie największą, bo 97 osobową grupę stanowili chorzy na gruźlicę. U 51 osób rozpoznano dur brzuszny, 51 płonicę, 16 grypę, 3 choroby weneryczne. Były też pojedyncze przypadki duru plamistego, błonicy, krztuśca i malarii. Oddział ten przez szereg lat był przepełniony, chorzy już kilka tygodni naprzód zapisywali się do kolejki. W 1938 roku Szpital im. Giese-Rafalskiej dysponował 128 łóżkami. Bezpośrednio po drugiej wojnie światowej - czasowo - był szpitalem zakaźnym.

Historia powojenna Szpitala rozpoczęła się w lutym 1945 roku i wiąże się ściśle z nazwiskiem dra Władysława Baranowskiego, który w parę dni po wyzwoleniu przybył do Bydgoszczy jako delegat Ministerstwa Pracy, Opieki Społecznej i Zdrowia oraz Ministerstwa Komunikacji i Łączności PKWN celem organizacji i zabezpieczenia obiektów służby zdrowia w tym mieście. Dr Baranowski był pierwszym kierownikiem Miejskiego Wydziału Zdrowia w Bydgoszczy a 2. 02. 1945 roku objął stanowisko ordynatora 20 łóżkowego Oddziału Gruźlicy w Szpitalu Zakaźnym przy ul. Seminaryjnej 1, którego dyrektorem był przez 3 miesiące dr Witold Dudziński, a następnie dr Marian Barciszewski,. Szpital zakaźny mieścił się początkowo w dwóch barakach, ponieważ gmach główny był zajęty przez Wojskowy Szpital Ewakuacyjny. Dopiero po paru miesiącach przekazano cały obiekt Szpitalowi zakaźnemu. Oddział Gruźlicy rozwijał się dynamicznie - w 1946 r. liczył już 60 łóżek, w 1947 r. 80 łóżek, a od 29.02.1949 r., kiedy to w dniu Zjazdu Lekarzy Powiatowych otwarto Szpital zakaźny przy ul. Św. Floriana, obiekt przy ul. Seminaryjnej 1 ze 144 łóżkami został przeznaczony na Szpital Gruźliczy. Dyrektorem mianowano dra Władysława Baranowskiego.

Od 2.09.1945 r. pracowała w Oddziale Gruźlicy pod kierunkiem ordynatora studentka medycyny, w następnym okresie sam dr Baranowski. Dopiero 1.12.1947 r. zatrudniono stałego asystenta, dra Wiktora Rakowskiego. Po utworzeniu w 1949 r. Szpitala Gruźliczego dr Baranowski wydzielił dwa oddziały - 80 łóżkowy oddział gruźlicy kwalifikującej się do leczenia odmą, który prowadził dr Baranowski wraz z asystentem dr. Rakowskim znajdował się w gmachu głównym, natomiast w dwóch drewnianych barakach mieścił się 60 łóżkowy oddział, którego ordynatorem była dr Aleksandra Obuchowicz (krótko po wojnie dyrektor Sanatorium w Smukale). W oddziale tym przebywali chorzy nie kwalifikujący się do leczenia zapadowego. Zaplecze diagnostyczne, sala operacyjna, w której wykonywano przepalanie zrostów, gabinety zabiegowe oraz administracja Szpitala mieściły się w gmachu głównym. O ile murowany, pobudowany w latach 80-tych ubiegłego stulecia budynek główny był we względnie dobrym stanie, o tyle 30 letnie baraki nie nadawały się zupełnie do celów szpitalnych.

Średni personel pielęgniarski, personel pracowni rtg. i analityczno-bakteriologicznej stanowiły siostry zakonne stopniowo zasilane, a następnie wymieniane przez pielęgniarki świeckie, ale jeszcze w latach 80-tych pracowała s. Bazyliana i s. Stanisława. Dr Baranowski pochodzący z dobrej, przedwojennej szkoły ftyzjatrycznej dr. Meysnera w Smukale był wielkim zwolennikiem leczenia gruźlicy płuc odmą sztuczną i przepalania zrostów. W ciągu 10 lat po wojnie wykonał ok. 2000 tych zabiegów. Szpital przy ul. Seminaryjnej stał się ośrodkiem szkoleniowym dla ftyzjatrów podobnej rangi, jak Sanatorium w Smukale w pierwszych sześciu latach po wojnie.

W 1956 roku w Wojewódzkim Szpitalu Płucnochorych im. Alfreda Sokołowskiego, nazwanym tak przez dyrektora, który uważał tę nazwę za przyjemniejszą dla chorych niż nazwa dotychczasowa "Szpital Gruźliczy", otworzono Oddział Chirurgii Klatki Piersiowej. Dr. Bogdan Macheta, który został ordynatorem Oddziału, znacznie przyczynił się do unowocześnienia Szpitala. Rozwinięto bronchoskopie, bronchografie, wykonywano resekcję tkanki płucnej.

Od 1958 r. następuje okres przygotowań do rozbudowy Szpitala i dalszej jego modernizacji. W następnym roku usunięto baraki i rozpoczęto prace budowlane. Chorych na czas rozbudowy przeniesiono w grudniu 1959 roku do budynku przy ul. Stawowej, gdzie w bardzo trudnych warunkach byli leczeni aż do września 1964 r., kiedy to zupełnie przebudowany Szpital na 210 łóżek rozpoczął normalną działalność. W dobudowanej części znalazły się nowe oddziały, pracownia analityczna i bakteriologiczna. Obok portierni zbudowano pracownię anatomo-patologiczną z prosektorium. Poszerzono pomieszczenia apteki. Utworzono trzy oddziały zachowawcze i oddział chirurgii klatki piersiowej.

Razem pracowało 14 lekarzy i 44 pielęgniarki, magister biologii zatrudniony w pracowni bakteriologicznej i trzech magistrów farmacji. Szpital wyposażono w dwa aparaty rtg 4-wentylowe.

W 1967 r. po przejściu dra Baranowskiego na emeryturę, stanowisko dyrektora obejmuje dr Jan Ruchalski. Następują dalsze usprawnienia chemioterapii gruźlicy, rozwój pneumonologii, wzrasta liczba leczonych nowotworów układu oddechowego. Szpital elastycznie przystosowuje się do tych zmian dzięki doświadczonej kadrze lekarskiej. Z każdym rokiem wykonywano coraz więcej zabiegów operacyjnych z powodu raka oskrzeli i coraz mniej resekcji z powodu gruźlicy.

W 1972 r. umiera dr Baranowski. Szpital, który zorganizował, stał się nowoczesną bazą leczniczą dla chorych i szkoleniową dla specjalizujących się lekarzy.1975 r. w jego murach znalazła siedzibę Klinika Ftizjopneumonologii Filii A.M. w Gdańsku, kierowana przez dr med. Jadwigę Tyrakowską. Z Wojewódzkiej Przychodni Przeciwgruźliczej do Szpitala przeniesiono laboratorium bakteriologiczne, które uzyskało przez to bardzo dobre warunki pracy. 1.09.1975 r. utworzono Przeciwgruźliczy Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej obejmujący dotychczasowy Szpital, Sanatorium w Smukale oraz Wojewódzką Poradnię Gruźlicy i Chorób Płuc przy ul Gimnazjalnej 11.

Obecnie Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii dysponuje dwoma obiektami: Szpitalem przy ul. Seminaryjnej 1 z czterema sprofilowanymi oddziałami zachowawczymi, oddziałem klinicznym AM, oddziałem chirurgii klatki piersiowej, oddziałem intensywnej opieki medycznej, ośrodkiem domowego leczenia tlenem z pracownią badania bezdechu sennego i Przychodnią Gruźlicy i Chorób Płuc oraz obiektem byłego Sanatorium przy ul Meysnera 9 w Smukale z oddziałami rehabilitacji oraz leczenia gruźlicy i chorób płuc i zlokalizowanym w oddzielnym pawilonie oddziałem leczenia gruźlicy płuc.

Opracowanie: Włodzimierz Grądzki na podstawie:

Primum non nocere nr. 2/1993
Primum non nocere nr. 9/1994
Stanisław Górski; 30 lat walki z gruźlicą w woj. Bydgoskim 1945 - 1975, Bydgoszcz 1995.

Historia Sanatorium w Smukale

W latach 1904-1905 staraniem Centralnego Niemieckiego Komitetu dla Budowy Zakładów Przeciwgruźliczych pod patronatem cesarzowej - żony Wilhelma II, na terenie byłej wioski Smukała Górna powstaje 50 łóżkowe prewentorium dla kobiet zagrożonych gruźlicą. W krótkim czasie profil pacjentów zmienia się. Przybywa chorych wymagających aktywnego leczenia. Po trzech latach dobudowano skrzydło, co pozwoliło na zwiększenie ilości łóżek do 140, a w latach 1908 - 1909 pobudowano willę dla lekarza, który do tej pory dojeżdżał z Bydgoszczy. W latach 1912 - 1913 staraniem fundacji Berty Amalie Stiftung powstaje pawilon dziecięcy...

Leczenie w owym czasie ograniczało się do leżakowania na świeżym powietrzu. Farmakoterapii w dzisiejszym pojęciu właściwie nie było, a jedynym specyfikiem uznawanym za skuteczny była... tuberkulina. Chorym musiał wystarczyć jeden lekarz (dyrektor prewentorium - dr August Scherer), studenci odbywający praktyki oraz jedna pielęgniarka na 15 - 20 pacjentów. Funkcjonowanie zakładu zapewniały głównie pieniądze z Zakładu Ubezpieczeń. Po przejęciu budynków przez władze polskie w 1920 r. dyrektorem Krajowej Lecznicy dla Piersiowo-Chorych w Smukale mianowano dra Franciszka Czajkowskiego, poprzednio asystenta Oddziału Chorób Wewnętrznych w Poznaniu, a od 1926 r. dra Stanisława Meysnera, poprzednio ordynatora Oddziału Gruźlicy Szpitala Klimatycznego w Zakopanem. W 1929 r Krajową Lecznicę przemianowano na Wojewódzkie Sanatorium dla Piersiowo-Chorych. W głównym budynku znalazło pomieszczenie 139 łóżek z pododdziałem chirurgicznym, a w oddzielnym pawilonie 41 łóżek dla lżej chorych. W krótkim czasie Sanatorium stało się jednym z najlepszych w kraju. Dr Meysner stosował nowoczesną jak na tamte czasy metodę leczenia gruźlicy odmą opłucnową wspomaganą przepalaniem zrostów. Swoją pracę dokumentował wykonując barwne ilustracje obrazów postrzeganych podczas wziernikowania jamy opłucnej. Część tych szkiców przetrwała do naszych czasów i znajduje się w zbiorach Instytutu Gruźlicy w Warszawie. Do chwili wybuchu II wojny światowej w Sanatorium pracowało wielu znanych potem ftyzjatrów, m.in. dr Maria Radomska oraz dr Władysław Baranowski, po wojnie długoletni dyrektor Szpitala Płucnochorych w Bydgoszczy. W czasie okupacji zakład był niedostępny dla ludności polskiej. Po wyzwoleniu, przez krótki czas dyrektorem Sanatorium Przeciwgruźliczego Samorządu Województwa Pomorskiego w Smukale (znowu zmiana nazwy) była dr Aleksandra Obuchowicz, a od marca 1946 r. ponownie dr Stanisław Meysner, który dbał też - jak byśmy to dzisiaj powiedzieli - o wizerunek medialny placówki. Liczbę łóżek zwiększono do 150, a Sanatorium stało się pokazowym obiektem służby zdrowia województwa pomorskiego, często odwiedzanym przez wysokich przedstawicieli administracji państwowej a nawet gości zagranicznych (w marcu 1946 r. zakład wizytowali lekarze z Moskwy !). Odbywały się tu zjazdy wojewódzkie i krajowe lekarzy, farmaceutów, dezynfektorów, dyrektorów sanatoriów przeciwgruźliczych, a nawet ... Zarządu Głównego Związku Dziennikarzy RP.

W 1948 r. Sanatorium dysponowało 165 łóżkami i zatrudniało 60 osób, choć sama kadra lekarska była nadzwyczaj szczupła a jej trzon stanowili niezmiennie dr Meysner i dr Maria Radomska. W czerwcu 1949 r. po przejęciu obiektu przez Skarb Państwa następuje ponowna zmiana nazwy na Sanatorium Przeciwgruźlicze im. H. Dobrzyckiego, które nadal prowadzi szeroką działalność leczniczą a także dydaktyczną dla lekarzy województwa pomorskiego.

W 1952 r. umiera dr Meysner, a kontrola zakładu przez Komisję Zdrowia PWRN skutkuje m.in. decyzją o przekazaniu na makulaturę historii chorób i akt do roku 1923 oraz literatury fachowej w języku niemieckim. Zalecenie - niestety - wykonano, pozbawiając potomnych ważnego źródła informacji historycznej. Od tego czasu obniża się też poziom świadczeń medycznych a rolę szkoleniową i naukową placówki przejmuje Szpital Gruźliczy w Bydgoszczy. W 1954 r., mimo 200 łóżkowej bazy leczniczej zakład nie może poszczycić się pozytywną opinią nadzoru specjalistycznego. Od 1956 r. wraz z objęciem funkcji dyrektora przez dra Pawła Sautera następuje powolna poprawa wizerunku Sanatorium, które jednak lata świetności ma już wyraźnie za sobą. Tym bardziej godnym odnotowania jest fakt, że już w 1958 r. liczba łóżek wynosiła 205, wprowadzono całodobowe dyżury lekarzy, a w opinii nadzoru specjalistycznego pod względem fachowym zakład był dobrze prowadzony.

Lata 60-te zapisały się nowymi decyzjami administracyjnymi, głównie poprawiającymi warunki socjalne pracowników i sytuację ekonomiczną jednostki. Rozpoczęto budowę budynku mieszkalnego i hotelu pielęgniarskiego, rozbudowano gospodarstwo pomocnicze. Dzięki wprowadzeniu nowych leków przeciwprątkowych rozwija się nowoczesna farmakoterapia gruźlicy. Prowadzona jest także rehabilitacja pacjentów po zabiegach torakochirurgicznych. W 1975 r. Sanatorium weszło w skład Przeciwgruźliczego Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej z siedzibą przy ul. Gimnazjalnej 11.

Po przekształceniach i działaniach restrukturyzacyjnych ostatnich lat, obecnie w ramach Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy, w budynku Sanatorium funkcjonują dwa oddziały: rehabilitacji oraz leczenia gruźlicy i chorób płuc. W nowo wyremontowanym byłym pawilonie kobiecym zlokalizowany jest 40 łóżkowy, wydzielony oddział leczenia gruźlicy.

Dnia 1 września 2003 roku Szpital zmienił nazwę na: Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii.

Włodzimierz Grądzki

Serdecznie dziękuję Panu Doktorowi Stanisławowi Górskiemu za życzliwe i bezinteresowne udostępnienie monografii "30 lat walki z gruźlicą w woj. Bydgoskim 1945 - 1975".